Od pierwszej wzmianki do pierwszej wojny światowej
Początki Knurowa sięgają wczesnego średniowiecza. Po raz pierwszy odnotowano istnienie Knurowa w
dokumencie "Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego" ("Liber
fundationis episcopatus Vratislaviensis"). Oficjalnie przyjmuje się,
że dokument ten pochodzi z około 1305 roku i ta data traktowana jest jako cezura
dla Knurowa. Najnowsze badania "Śląskiego kodeksu dyplomatycznego"
("Codex diplomaticus Silesiae") wykazały, że "Księga..."
została założona już około 1295 roku, dzięki inicjatywie późniejszego
biskupa krakowskiego Jana Muskaty z Muchowca. "Księga ..." obejmowała spis wszystkich wiosek, obowiązanych
do daniny rocznej na rzecz stolicy biskupiej. Dosłowne brzmienie fragmentu
"Księgi...", w którym wymieniono po raz pierwszy Knurów, brzmi:
"Także w Knurowie jest 24 łanów płacących wiadrunki" ("Item
in Cnurowicz sunt XXIIII, mansi solventes fertones").
Kolejnym ważnym
dokumentem, w którym wymieniany jest Knurów, jest akt sprzedaży knurowskiego
sołectwa z roku 1455. Akt sprzedaży został sporządzony w kancelarii Konrada
X Białego (księcia oleśnickiego) i potwierdza on fakt sprzedania przez Hajna
urzędu knurowskiego sołtysa, Stankowi z Czekanowa oraz jego spadkobiercom.
Dokument został sporządzony w języku niemieckim i świadczy on o randze sołtysa
Knurowa. Można wnioskować z treści tego dokumentu, że do połowy XV wieku
nie było w Knurowie dziedzica, bo gdyby takowy był to sołtys nie mógłby
sprzedać swojego urzędu przez jego zgody. Z tego wynika również, że Knurów
podlegał bezpośrednio księciu panującemu nad Ziemią Gliwicką, której
Knurów był częścią.
W 1458 roku pojawia się pierwsza wzmianka o Krywałdzie
(założyli go prawdopodobnie niemieccy koloniści z Szywałdu, stąd nazwa
niemiecka: Krahenwald czyli Wroni Las), zaś o Szczygłowicach pierwszy raz
wspomina się w dokumencie z roku 1531. W 1482 roku właścicielem Knurowa
zostaje starosta górnośląski Jan Bielik. Z dokumentu pochodzącego z roku
1522, pochodzi pierwsza wzmianka o knurowskich ziemianinach. W dokumencie tym
książę opolski Jan II Dobry potwierdził, że Mikołaj Knurowski sprzedał
za 60 zł połowę działu wsi Knurów, Wilczkowi - panu na Dębieńsku.
W tym
miejscu należy powiedzieć kilka słów o etymologii (pochodzeniu) nazwy
miasta. Knurów to nazwa słowiańska i prawdopodobnie wywodzi się od pierwotnego właściciela
tej osady, Knura (Knurów to osada Knura czyli Knurów majątek). Jest więc to
nazwa dzierżawcza. Właściciele Knurowa na przestrzeni wieków bardzo często
się zmieniali. W 1575 roku zanikło nazwisko pierwszych właścicieli (Knurowskiego,
Lańskiego, Wilczka).
W 1626 roku właścicielem Knurowa i Krywałdu został
Adam Goszycki. Kosztowało go to 13 tysięcy talarów. To on ufundował dzwony
do kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Dzwony te zostały odlane w 1655
roku w Lotaryngii. Od roku 1730 właścicielem Knurowa i Krywałdu został
zakon cysterski z pobliskich Rud (Raciborskich). W ten sposób została zerwana
więź Knurowa z Ziemią Gliwicką. 33 lata później cystersi sprzedają te
dwie miejscowości hrabiemu Józefowi Węgierskiemu z Pilchowic, właścicielowi
stanowego państewka rybnickiego. W latach 1756-1763 trwała na Śląsku tzw.
wojna siedmioletnia. W wyniku tych wojen Knurów znalazł się w granicach państwa
pruskiego. W 1785 roku Knurów i Krywałd wchodzą w skład majoratu ordynacji
pilchowickiej, utworzonej, dzięki zgodzie króla pruskiego, przez wspomnianego,
hrabiego Józefa Węgierskiego. W 1788 roku król pruski odkupuje państwo
rybnickie, obejmując je własną administracją. Od tej pory mieszkańcy
Knurowa mieli obowiązek składania hołdu pruskiemu królowi. W 1818 roku
utworzony został powiat rybnicki, w skład którego weszły m.in. Knurów,
Krywałd i Szczygłowice. Kolejna zmiana właściciela Knurowa następuje w
roku 1837, kiedy to hrabia Limburg Strum kupuje, za 240 tysięcy talarów, cały
majorat pilchowicki od hrabiego Węgierskiego. 10 lat później Knurów staje
się własnością Gustawa Paczyńskiego. Po jego śmierci, w 1899 roku, właścicielką
Knurowa zostaje jego siostra Małgorzata, od której w 1900 roku odkupuje Knurów
kupiec z Katowic - Gwidon Frenzel (koszt nabycia 500 tysięcy marek). Nie
cieszył on się długo tą własnością, gdyż 7 czerwca 1902 roku skarb państwa
pruskiego odkupuje od niego Knurów (wraz z Czuchowem), płacąc 1,73 mln marek.
Powodem dla którego państwo pruskie zapłaciło tak dużo jest fakt odkrycia
na tym terenie bogatych złóż węgla kamiennego.
Pierwszych wierceń na
terenie Knurowa dokonano już w 1880 roku. Drążenie szybów rozpoczęto w
1903 roku, a już rok później w 1904 roku pierwszy szyb był gotowy, który
nazwano "Von Velsen". Nazwa ta pochodzi od nazwiska pierwszego
kierownika kopalni. Pole węglowe pod Knurowem podzielono na wschodnie i
zachodnie, a szyb na polu zachodnim nazwano "Guido", którego
wiercenie rozpoczęto w 1908 roku. Bogate złoża węgla, przede wszystkim węgla
koksującego, przyczyniły się do zbudowania koksowni. Pierwsza bateria
koksownicza została uruchomiona w 1913 roku. Jednak starszym zakładem od
kopalni i koksowni była, fabryka prochu, którą nazwano "Lignoza".
Fabryka ta powstała w Krywałdzie, na parceli leśnej, którą zakupiła w
1875 roku Zjednoczona Reńsko-Westfalska Fabryka Prochu. Fabryka ta produkowała
czarny proch na potrzeby powstającego górnictwa.
Rozwój górnictwa (i w ogóle
przemysłu) powoduje zmiany demograficzne w Knurowie, jak i na całym Górnym
Śląsku. Na tych terenach gwałtownie wzrasta liczba mieszkańców. W ciągu
czterdziestu lat (1871-1911) ludność Knurowa, Krywałdu i Szczygłowic powiększyła
się kilkakrotnie. Ze zmianami demograficznymi następują również zmiany
socjalno-bytowe. Dla przybywających do Knurowa nowych pracowników kopalń
powstały kolonie mieszkaniowe. Oprócz domów mieszkalnych wybudowano również
hotel, restaurację oraz szereg sklepów wzdłuż dzisiejszej ulicy Niepodległości.
W 1912 roku powstała lecznica bracka. Szpital ten posiadał 200 łóżek i
przeznaczony był dla miejscowej ludności, szczególnie dla pracowników
knurowskich zakładów przemysłowych. Kolejną inwestycją na terenie Knurowa
było powstanie linii kolejowej. 15 lipca 1908 roku otwarto pierwszy odcinek o
długości 6 km, łączący Gierałtowice z Knurowem. Drugi odcinek, o długości
12 km, z Knurowa do Rzędówki oddano do użytku 1 października 1909 roku. Ta
inwestycja umożliwiła połączenie Knurowa z Rybnikiem, co stało się
koniecznością, w związku z rozbudową kopalni. W 1904 roku powstała droga
łącząca Knurów z Gliwicami. Dziesięć lat później, w 1914 roku,
wybudowany został przez ks. Władysława Robotę Dom Związkowy. 7 lutego 1916
roku zostaje reaktywowana knurowska parafia kościoła rzymsko-katolickiego pod
wezwaniem św. Wawrzyńca. Gwałtowny rozwój przemysłu został zahamowany w
związku z wybuchem pierwszej wojny światowej.
|