Strona główna

 
Dzieje knurowskiej kolei

Autor:  Radosław Adamiak (radada@wp.pl)



Wstęp
 
Knurowska linia kolejowa w ewidencji Polskich Kolei Państwowych ma numer 149 (wykaz linii PKP D29), natomiast trasa i tabela w Sieciowym Rozkładzie Jazdy Pociągów miała numer 156. Jest uznana przez Rząd Polski jako linia o znaczeniu strategicznym dla kraju. Odbywają się na niej przewozy towarowe zgodnie z międzynarodową umową o przewozach AGC (Umowa europejska o głównych międzynarodowych liniach kolejowych), AGTC (Umowa europejska o ważniejszych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących) i o kolejowych korytarzach transportowych. 

Obecnie na linii utrzymywany jest tylko ruch pociągów towarowych. Dzień 23 czerwca 2000 r. był ostatnim, kiedy to o godz. 16.17 na stację Knurów wjechał planowy pociąg z Rybnika do Gliwic. PKP zawiesiły ruch pasażerski na tej linii z przyczyn ekonomicznych.
Zobacz: "Ostatnie dni z życia knurowskiej kolei (pasażerskiej)".

 
 

Historia
 
Knurów pozbawiony był połączeń kolejowych do 1908 roku. Do tego czasu najbliższą stacją kolejową były Gierałtowice, które posiadały połączenie z Orzeszem już od 1 stycznia 1888 roku. Najważniejszą przyczyną przeprowadzenia przez Knurów linii kolejowej była budowa przez skarb państwa pruskiego kopalni węgla kamiennego w Knurowie. Projekt linii kolejowej istniał już od 1905 roku. Były więc dwie zasadnicze przyczyny, aby wybudować linię kolejową, która połączyłaby Gierałtowice z Leszczynami przez Knurów. Po pierwsze: chciano transportować górnośląski węgiel do Austrii najkrótszą i najmniej przeciążoną transportami towarowymi trasą. Po drugie: to fakt budowania w Knurowie kopalni i koksowni, które nie miały żadnego połączenia kolejowego.
 
Już 15 lipca 1908 roku oddano do użytku sześciokilometrowy odcinek kolei żelaznej łączącej Knurów z Gierałtowicami. Odcinek łączący Knurów z Rzędówką przez Szczygłowice długości jedenastu kilometrów oddano do eksploatacji 1 października 1909 roku. Warto wspomnieć, że 16 lipca 1912 roku ukończono przebudowę odcinka drogowego łączącego Rzędówkę z Rybnikiem. Na nowej, ośmiokilometrowej trasie powstał dworzec Rybnik Paruszowiec. Na całym Śląsku od stycznia 1884 roku wszystkie odcinki kolejowe znajdowały się w rękach państwa pruskiego, stąd w 1922 roku przeszły na własność państwa polskiego. Na początku cała linia od stacji Leszczyny do stacji Gierałtowice była jednotorowa, jednak duża ilość przewozów zadecydowała o dobudowaniu drugiego toru, aby zwiększyć przepustowość linii.
Linia została ostatecznie zelektryfikowana 30 października 1986 roku.
 
W początkowych latach istnienia linii funkcjonowały cztery dworce kolejowe: Gierałtowice, Knurów, Szczygłowice, Rzędówka (Leszczyny). W latach sześćdziesiątych XX wieku powstał przystanek osobowy Knurów Kopalnia, co było dużym udogodnieniem dla mieszkańców Knurowa, ponieważ został wybudowany blisko centrum miasta. Według rozkładu jazdy obowiązującego od 22 maja 1966 r. do 27 maja 1967 r. na przystanku osobowym Knurów Kopalnia zatrzymywał się sezonowy pociąg osobowy z Gliwic do Wisły Głębców. W najlepszym dla knurowskiej linii kolejowej czasie kursowało nią każdej doby 12 par pociągów pasażerskich (SRJP 28 V 1978 r. - 26 V 1979 r.). Drugi przystanek osobowy - Szczygłowice Kopalnia, powstał na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, głównie z myślą o górnikach dojeżdżających do pracy.

 


 Linia kolejowa
 

Obecnie knurowska linia kolejowa ma 23 kilometry 843 metry. Zaczyna się na stacji Zabrze Makoszowy, a kończy się na stacji Leszczyny. Nie zawsze tak było. Na początku jej istnienia stacją początkową były Gierałtowice. Wtedy linia miała długość 17 km. Na linii znajdują się dworce kolejowe:
 
Zabrze Makoszowy (0 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz budynek dworca kolejowego. W budynku była poczekalnia oraz kasy biletowe. Stacja została zamknięta dla obsługi podróżnych w 1995 roku. Obecny budynek dworca nie jest tym, który stał tam pierwotnie. Stary dworzec w Makoszowach zburzono a na jego miejscu postawiono nowy, większy. Obecnie przez stację Makoszowy nie przejeżdża żaden pociąg pasażerski. Kiedyś była to stacja węzłowa. Kursowały tu pociągi do Katowic Ligoty, Gliwic i Rybnika.
 
Gierałtowice (6 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz budynek dworca kolejowego. W budynku była kasa biletowa, poczekalnia oraz punkt gastronomiczny. Stacja została zamknięta dla obsługi podróżnych przed 1998 rokiem. Budynek dworca jest niezamieszkany. Obecnie przez stację Gierałtowice nie przejeżdża żaden pociąg pasażerski. Kiedyś była to stacja węzłowa. Kursowały tu pociągi w kierunku Orzesza, Gliwic, Zabrza Makoszowy i Rybnika.
 
Knurów (12 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz budynek dworca kolejowego. W budynku była kasa biletowa, poczekalnia, poczekalnia dla podróżnych z małymi dziećmi oraz punkt gastronomiczny. Obecnie budynek dworca znajduje się nieco niżej niż było to pierwotnie. Początkowo na peron wychodziło się wprost z dworca kolejowego. Teraz na perony wchodzi się po schodach. Stacja została zamknięta dla obsługi podróżnych 30 X 1998 roku. Wnętrza dworca są przebudowane i przystosowane do obsługi ruchu towarowego. Budynek dworca jest zamieszkany. Obecnie przez stację Knurów nie przejeżdża żaden pociąg pasażerski. Przy dworcu znajduje się wieża wodna oraz dwa budynki kolejowe. Budynek, który stoi bliżej dworca służy do celów mieszkalnych natomiast drugi budynek jest częściowo zamieszkany. Na parterze znajdowały się biura zawiadowcy stacji a po reformie Polskich Kolei Państwowych pomieszczenia Sekcji Przewozów Towarowych, zlikwidowanej w styczniu 2000 roku.
 
Knurów Szczygłowice (17 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz budynek dworca kolejowego. W budynku była kasa biletowa oraz poczekalnia dla podróżnych. Przy dworcu stoi magazyn oraz dwa kolejowe domy mieszkalne. Obecnie przez stację Knurów Szczygłowice nie przejeżdża żaden pociąg pasażerski. Stacja została zamknięta dla odprawy podróżnych w 1999 roku. Budynek dworca jest użytkowany jako punkt obsługi ruchu towarowego oraz jako punkt kontroli ruchu.

Leszczyny (23 km)
Znajduje się tu jeden peron, (pierwotnie były dwa perony) oraz budynek dworca kolejowego. W budynku znajduje się kasa biletowa oraz poczekalnia. Budynek jest zamieszkany. Obecnie przez stację Leszczyny przejeżdżają pociągi pasażerskie do Katowic, Krakowa, Rybnika, Chałupek i Raciborza. Budynek przypomina architektonicznie dworzec kolejowy w Szczygłowi- cach. Kolej w Leszczynach jest od 1856 roku.

Przystanki osobowe:
 
Przyszowice (5 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz wiata murowana.
 
Knurów Kopalnia (14 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz budynek dworca kolejowego. W budynku była poczekalnia oraz kasa biletowa. Stacja została zamknięta dla odprawy podróżnych w 1995 roku. Obecnie jest doszczętnie zdewastowana.
 
Szczygłowice Kopalnia (19 km)
Znajdują się tu dwa perony oraz dwie wiaty blaszane. Odprawa podróżnych zawsze odbywała się w pociągu.
 
Obecnie przez wszystkie przystanki osobowe nie przejeżdża żaden pociąg pasażerski.

Na linii kolejowej Zabrze Makoszowy - Leszczyny znajduje się dziewięć nastawni, siedem prze- jazdów strzeżonych, cztery wiadukty i kilka przepustów. Pomiędzy Szczygłowicami a Leszczy- nami są ruiny nastawni. Od knurowskiej linii odchodzą bocznice:
- Knurów - Chudów (łącznica) - KWK Budryk,
- Knurów Kopalnia - Leboszowice (linia kopalniana),
- KWK Knurów - KWK Dębieńsko (linia kopalniana),
- Knurów Szczygłowice - ZTS Krywałd (zlikwidowana),
- Szczygłowice Kopalnia - KWK Szczygłowice - Leboszowice (linia kopalniana).

 
 

W dniu wstrzymania przewozów pasażerskich
 

Każdy miłośnik kolei oglądając linię kolejową Gierałtowice-Leszczyny nie opuści jej z optymizmem. Ze wszystkich stacji poznikały kwiaty i ławki. Jedynie na stacji Knurów pozostało jeszcze jakieś życie, gdyż znajdują się tam pomieszczenia dla obsługi ruchu towarowego. Reforma kolei uśmierciła kolejną urokliwą linię kolejową. Przewozy pasażerskie przekazano Zakładowi Przewozów Pasażerskich w Bielsku Białej (sic!), a przewozy towarowe obsługuje Zakład Przewozów Towarowych w Rybniku, zaś cała infrastruktura kolejowa jest pod zarządem Zakładu Infrastruktury w Katowicach. Od 1 stycznia 2001 roku wyłączono z eksploatacji jeden tor na odcinku Knurów - Gierałtowice oraz zlikwidowano jeden przejazd kolejowy na tym odcinku. Przedsiębiorstwo Transportu Kolejowego i Gospodarki Kamieniem w Rybniku planuje uruchomić na lokalnych liniach kolejowych, na których zawieszono przewozy pasażerskie, pociągi osobowe obsługiwane przez szynobusy, które są znacznie tańsze w eksploatacji od tradycyjnego pociągu. Czy jest jeszcze szansa na to, że przez Knurów przejedzie znowu planowy pociąg osobowy?

 
 

Dzisiaj
 

Obecnie na knurowskiej linii kolejowej realizowane są jedynie przewozy towarowe. Przez Knurów kursują pociągi obsługiwane przez PKP Cargo, PTKiGK Zabrze oraz PTKiGK Rybnik. Na stacji Knurów znajduje się, podlegający Dyrekcji PKP Cargo i Zakładowi Przewozów Towarowych w Rybniku, Punkt Rewizji Technicznej Knurów. Trwają prace przy budowie nowej nastawni KN 1, sporadycznie odbywa się ruch pociągów towarowych po drugim torze pomiędzy Knurowem i Gierałtowicami oraz pomiędzy Knurowem Kopalnią i Knurowem Szczygłowicami. Zlikwidowano przejazd strzeżony pomiędzy Knurowem i Gierałtowicami. Dalszej dewastacji podlega przystanek Knurów Kopalnia, rozebrany został prawie całkowicie peron I, a na stacji Knurów peron II porastają drzewa i chwasty. O wznowieniu ruchu pasażerskiego nie ma na razie mowy.

 
 

Archiwalne rozkłady odjazdów pociągów ze stacji Knurów
 
Przedstawione rozkłady ukazują jak knurowska linia kolejowa przeżywała swoje najlepsze chwile i jak zaczynał się jej upadek.
 
Rozkład ważny: od 1 X 1926 r.

Rozkład ważny: od 15 V do 7 X 1939 r.

Rozkład ważny: od 14 VII 1946 r.

Rozkład ważny: od 23 V 1982 r. do 28 V 1983 r.

Rozkład ważny: od 27 V 1990 r. do 30 V 1992 r.

Rozkład ważny: od 28 V 1995 r. do 01 VI 1996 r.

Rozkład ważny: od 30 V 1999 r. do 27 V 2000 r.

Rozkład ważny: od 28 V 2000 r. do 23 VI 2000 r.

 
 

Bilety
 


 

Artykuł
 

Artykuł o knurowskiej kolei pt. "Opóźniony pociąg pospieszny woził nad morze", który ukazał się w Przeglądzie Lokalnym nr 2 z 10 stycznia 2013 r.
 

 
Do góry
Copyright © 2000-2024 Wirtualny Knurów, Marek Ostrowski
Wszelkie prawa zastrzeżone